Türkiye'nin 2024 Demokrasi Endeksinde Gerilemesi: Sebepler ve Sonuçlar

2024 yılında yayınlanan Demokrasi Endeksi raporuna göre Türkiye, önceki yıllara kıyasla önemli bir düşüş yaşadı. Uzun süredir "hibrid rejim" kategorisinde bulunan Türkiye, bu yıl 10 üzerinden 4.26 puana gerileyerek demokratik göstergeler açısından ciddi alarm sinyalleri verdi. Peki, bu düşüşün sebepleri neler? Ve Türkiye'nin demokratik geleceği için ne anlama geliyor?

Demokrasi Endeksi Nedir?

Demokrasi Endeksi, dünya çapında ülkelerin demokratik seviyelerini ölçen ve beş temel kriter üzerinden değerlendirme yapan bir sıralamadır: seçim süreci ve çoğulculuk, hükümetin işleyişi, siyasi katılım, siyasi kültür ve sivil özgürlükler. Türkiye’nin gerilemesi, özellikle sivil özgürlükler, hukukun üstünlüğü ve hükümetin işleyişi alanlarında yaşanan sorunlardan kaynaklanıyor.

Gerilemenin Temel Sebepleri

1. Seçim Süreci ve Adalet Tartışmaları: 2023 genel seçimleri sonrası muhalefetin seçim süreciyle ilgili dile getirdiği endişeler, demokratik şeffaflık konusunda soru işaretleri oluşturdu. Devletin seçim kurumlarına müdahale ettiği iddiaları ve muhalif adaylara yönelik baskılar, seçim sürecine olan güveni azalttı.

2. Yargının Bağımsızlığına Darbe: Türkiye'de son yıllarda yargı bağımsızlığı konusundaki kaygılar artmaya devam ediyor. Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının uygulanmaması, hukukun üstünlüğü ilkesine olan güveni zedeliyor. Muhalif siyasetçilere ve gazetecilere yönelik hukuki baskılar da bu durumun bir yansıması olarak görülüyor.

3. Basın ve İfade Özgürlüğü Üzerindeki Baskılar: 2024 yılında da Türkiye, gazetecilere yönelik baskılar, sosyal medya düzenlemeleri ve muhalif medya kuruluşlarına yönelik yaptırımlarla ifade özgürlüğü konusunda olumsuz bir tablo çizmeye devam etti. Uluslararası kuruluşların raporlarında da Türkiye’nin medya özgürlüğü açısından giderek gerilediği vurgulandı.

4. Sivil Toplum Üzerindeki Kısıtlamalar: Sivil toplum kuruluşlarının faaliyetleri kısıtlanırken, insan hakları örgütlerine yönelik baskılar da devam etti. Özellikle Gezi davası gibi toplumsal hareketlere yönelik sert tutum, Türkiye’de demokratik protesto hakkının kısıtlandığını gösteriyor.

5. Kutuplaşmış Siyasi Atmosfer: Türkiye’de siyasi kutuplaşma derinleşirken, iktidarın muhalefeti terörle ilişkilendirme söylemleri de demokrasinin sağlıklı işlemesini zorlaştırıyor. Farklı görüşlerin bir araya gelmesini engelleyen bu ortam, demokratik diyalog ve uzlaşma kültürünü zayıflatıyor.

Sonuç ve Gelecek Öngörüleri

Türkiye’nin demokrasi endeksinde yaşadığı gerileme, uluslararası alandaki konumunu da etkiliyor. Avrupa Birliği ile müzakerelerin uzun süredir askıda olması, yabancı yatırımcıların Türkiye’ye duyduğu güvenin azalması ve uluslararası arenada yalnızlaşma gibi sonuçları beraberinde getiriyor.

Önümüzdeki yıllarda Türkiye’nin tekrar demokratikleşme sürecine girebilmesi için yargı bağımsızlığının güçlendirilmesi, basın özgürlüğünün artırılması ve seçim süreçlerine olan güvenin yeniden tesis edilmesi gerekiyor. Ancak mevcut siyasi tablo göz önüne alındığında, bu değişimlerin kısa vadede gerçekleşmesi pek olası görünmüyor.

Türkiye'nin en çok gerilediği alan "Sivil Özgürlükler"

Demokrasi Endeksi 2024 verilerine göre Türkiye'nin genel puanı 4.26 olarak belirlenmiş ve ülke 103. sırada yer alıyor. Geçen yıla kıyasla 1 basamak gerileyerek demokratik göstergeler açısından daha kötü bir tablo ortaya koymuş durumda.

Öne çıkan puanlamalara bakıldığında:

• Seçim süreci ve çoğulculuk: 3.50 (Oldukça düşük, seçim güvenliği ve adil rekabet ortamı konusunda sorunlar yaşandığını gösteriyor.)

• Hükümetin işleyişi: 4.64 (Yürütme erkinin denge-denetleme mekanizmalarından bağımsız hareket ettiğini ve hesap verilebilirliğin düşük olduğunu ortaya koyuyor.)

• Siyasi katılım: 6.11 (Türkiye’de siyasete ilgi yüksek, ancak diğer kriterlerin geride kalması nedeniyle bu katılımın demokratik süreci güçlendirmediği anlaşılıyor.)

• Siyasi kültür: 5.00 (Ortalama seviyede, ancak demokratik değerlere yönelik güçlü bir bağlılık olmadığı görülüyor.)

• Sivil özgürlükler: 2.06 (En düşük puan! İfade özgürlüğü, basın üzerindeki baskılar ve hukuk sistemine yönelik kaygılar nedeniyle Türkiye’nin en çok gerilediği alan.)

Özellikle sivil özgürlükler ve seçim süreci alanındaki düşük puanlar, Türkiye’nin demokratik gerilemesini açıkça gösteriyor. Bu tablo, ülkenin otoriter eğilimlerinin arttığını ve demokratik değerlerden uzaklaştığını düşündürüyor.

Bu durumun düzelmesi için, hukukun üstünlüğünün yeniden tesis edilmesi, medya özgürlüğünün sağlanması ve seçim güvenliğinin artırılması gerekiyor. Ancak mevcut siyasi atmosferde bu değişimlerin kısa vadede gerçekleşmesi zor görünüyor.